Μαθήματα Ιστορίας: Σουμέριοι, πρώτοι απ' όλους...

Σίγουρα όλοι θα έχετε στο νου σας ότι πρόκειται για μια Βόρεια Ευρωπαϊκή κουλτούρα που σιγά σιγά κατεβαίνει προς τον νότο. Έτσι άλλωστε νόμιζα και εγώ μέχρι πρότεινος.

Από πού στα αλήθεια προέρχεται αυτή η γλυκιά μίξη συστατικών και γράφουμε βιβλία για χάρη της; Ποιος μπορεί να κερδίσει τον τίτλο του «πατέρα της μπίρας»; Γιατί θεωρείται εθνικό ποτό το Βορειοευρωπαιων; Κατέχει η Ελλάδα ένα κομμάτι από την «πίτα» της ιστορίας του ζύθου; Πάμε να απαντήσουμε σε όλα αυτά τα ερωτήματα στην ενότητα ''Μαθήματα Ιστορίας".

Ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος να γυρίσουμε τον χρόνο πίσω και να αναζητήσουμε τις ρίζες του κρίθινου οίνου όπως χαρακτηριστικά αναφέρουν στα κείμενα τους ο Ηρόδοτος και ο Ξενοφών θέλοντας να περιγράψουν το ποτό των Αιγύπτιων και των Μεσοποταμιών λαών, είναι να αναζητήσουμε αναφορές σε αρχαία κείμενα και έργα. Όλες οι άλλες αναφορές αποτελούν έρευνες σύγχρονων ερευνητών που βασίζονται σε ευρήματα ανασκαφών, σίγουρα επιστημονικά τεκμηριωμένες αλλά με δόσεις εικaσιών, που ωστόσο δίνουν μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα για την ιστορία του ζύθου και είναι άξιες αναφοράς.

Ακόμη, είναι απαραίτητο να αναφέρουμε ότι ως μπίρα κατά την αρχαιότητα χαρακτηρίζουμε όχι μόνο το αποτέλεσμα ζύμωσης του κριθαριού αλλά και άλλων δημητριακών όπως το emmer (σ.σ. πρόγονος της ολυρας ή αγριοσιταρου), το καλαμπόκι, το σιτάρι και ως πρόσθετα θα δούμε ότι χρησιμοποιούσαν ,περά από τον λυκίσκο, χουρμάδες, μανδραγόρα και αλλά.

Πρώτες αναφορές λοιπόν σε αρχαίες επιγραφές βρίσκουμε στην Μεσοποταμία ,σημερινό Ιράκ, συμφώνα με τις οποίες οι αρχαίοι Σουμέριοι κατέγραφαν σε πλάκες το τρόπο παράγωγης του πρώτου ζύθου ,μερικές εκ των οποίων «φιλοξενούνται» στο Βρετανικό Μουσείο. Οι πλάκες χρονολογούνται από το 4000 π.χ. (7000 π.χ. συμφώνα με τον E.Huber το 1926) και δείχνουν να εμφανίζουν τον τρόπο παράγωγης και ζύμωσης του emmer .Επιπλέον στο Βρετανικό Μουσείο εκθέτονται πλάκες του 3000-3100 π.χ. όπου και εμφανίζονται μεγάλα δοχεία φύλαξης και κατανάλωσης του ζύθου. Εκτενή αναφορά αποκρυπτογραφώντας την σφηνοειδή γραφή έχουμε ωστόσο σε ύμνο Σουμέριου ποιητή όπου και  δοξάζονταν η θεά Ninkasi, θεότητα του Sikaru όπως χαρακτηριστικά αναφερόταν η μπίρα, το 1800 π.χ. Γίνεται λοιπόν αντιληπτό ότι ο πρώτος λαός που ασχολήθηκε με την παρaγωγή μιας αλκοολούχας πουλπας ήταν οι Σουμέριοι. Κατά τον ύμνο που προανέφερα οι Σουμέριοι περιγράφουν την παραγωγή του ζύθου ,δοξολογώντας την θεότητα της μπίρας και υμνώντας τα θεια δώρα που τους χάρισε όπως το κρίθινο άρτο και την θεοϋποκεινουμενη ζύμωση.

 Για να πάμε ακόμη λίγο πιο πίσω τον χρόνο, είναι επιστημονικά αποδεδειγμένο πως από τους πρώτους καρπούς που καλλιέργησε ο άνθρωπος ήταν και το κριθάρι. Συμφώνα με μελετητές η καλλιέργεια του γινόταν για διαφορετικές χρήσεις, δυο εκ των οποίων ήταν η παραγωγή ζύθου και άρτου. Και κάπου εκεί επέρχεται ο διχασμός για το πιο από τα δυο ανακαλύφθηκε πρώτο κάτι το όποιο δεν είναι άξιο ανάλυσης. Κοινό αποδεκτό πάντως είναι ότι ο ζύθος προσφερόταν και ως δώρο στους θεούς. Δεν χρησιμοποιώ τυχαία το ρήμα «ανακαλύφθηκε» στην γένεση του ζύθου καθώς εικάζεται από μελετητές πως η δημιουργία της πρώτης πουλάς έγινε εντελώς τυχαία από την ενυδάτωση δημητριακών και έπειτα από ζύμωση με φυσικές ζύμες του αέρα. Να επανέλθουμε όμως στις πρώτες αρχαίες αναφορές, δεν είναι τυχαίο ακόμη ότι η θεά Ninkasi είναι γένους θηλυκού, κάτι που εξηγεί το ότι η ζυθοποιηση ήταν γυναικεία υποχρέωση, «προνόμιο» που χάθηκε όταν ο ζύθος έγινε Ευρωπαϊκή συνηθεια και από το τέλος της πρώτης χιλιετίας όπου και άρχισε η παραγωγή σε πολλά μοναστήρια.

 Όλα αυτά ήρθαν να επιβεβαιωθούν όταν το 1989 ο ζυθοποιός Fritz Maytag από το ζυθοποιείο του Anchor του San Francisko (σ.σ. γνωστό και για τις  κατοχυρωμένες steam lager όπως θα δούμε και παρακάτω) ,μαζί με τον Δρ. Solomon Katz του πανεπιστημίου της Πενσυλβανία προσπάθησαν και κατάφεραν να «αναστήσουν» το Sikaru των αρχαίων Σουμέριων συμφώνα με τον τρόπο και τα υλικά που περιγραφόταν στον ύμνο της θεάς Ninkasi. Έτσι ,σύμφωνα με την αρχαία αυτή ζύμωση, το γλεύκος (σ.σ. πολτός)  προερχόμενο από το bappir ,δηλαδή ψωμί από κριθώ διπλού ψησίματος προσδίδοντας το προνόμιο της μακράς αποθήκευσης, αναμειγμένο με μελί, ψήχθηκε  με φυσικές μεθόδους και αφέθηκε στις τύχες των φυσικών ζυμών. Ακολουθουσε το φιλτράρισμα του γλεύκους  από το μίγμα και τέλος  η κατανάλωση που γινόταν με μακριά καλάμια, όπως άλλωστε απεικονίζεται σε πλάκες της εποχής, ώστε να αποφεύγεται η πόση των πίκρων ιζημάτων. Η αρχαία μπίρα αλκοολομετρηθηκε στους 3.5 % vol.. 

Τέλος για την σπουδαιότητα του ζύθου στη ζωή των Σουμερίων, έχουμε αναφορές και σε ένα έργο που θεωρείται από τα πρώτα λογοτεχνικά δημιουργήματα. Κατά το έπος του Γιλγαμές ,λοιπόν, ο ζύθος θεωρείται εφάμiλoς του άρτου και γίνονται αρκετές αναφορές σ’αυτόν και στην πόση του ,στην δεύτερη πλάκα του έργου, χρονολογούμενη το 3000 π.χ. Σίγουρα αρκετές μελέτες και ανασκαφές έχουν αναδείξει και θα αναδείξουν ακόμη πολλές αναφορές και ανακύψεις όπως σκεύη και πλάκες γραφής για τον ζύθο στην Μεσοποταμία όπου θεωρείται και η γενέτειρα του. Το 2000 πχ οι Βαβυλώνιοι κυριάρχησαν στην Μεσοποταμία. Οπότε νοερά μεταφερόμαστε από την αρχαία Ωρεια (ξ.λ. Ur )των Σουμέριων στην Βαβυλώνα για να συνεχίσουμε από εκεί το ταξίδι μας σε... άλλο άρθρο.